Vergiye uyumlu mükellef indirimi uygulamasıyla, ticari, zirai veya mesleki faaliyeti nedeniyle gelir vergisi mükellefi olanlar ile kurumlar vergisi mükelleflerine, belirli şartlarla yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannameleri üzerinden hesaplanan verginin %5'inin, ödenmesi gereken gelir veya kurumlar vergisinden indirilmesi imkanı sağlanmıştır.

Mükellefler için %5 vergi indiriminden yararlanmak, beyannamelerini süresinde beyan edip ödeyen bir mükellef kategorisinde olduklarının göstergesi kabul edildiğinden, artık her ortamda övünülecek bir konu olarak son sekiz yıldır gündemdeki yerini korumaktadır.

Yirmi yıldır makale yazan biri olarak son yıllarda en çok makale yazılan konulardan biri de şüphesiz %5 vergi indirimi konusudur. Son üç yılda baktım da bu makalede benim beşinci makalem oluyor. Demek ki konu çok dikkat çekici ve de önemli bir uygulama. Özellikle vergi idaresinin uygulamaları konusun vergi hukukçuları ve vergi uzmanlarının aksi yöndeki görüşleri ile idari uygulamalarla yargı kararları arasındaki farklılıkta her geçen gün artmaktadır.

Peki, vergiye uyumlu mükellefler için bu kadar olumlu bir uygulama neden sürekli olarak tartışma ve yargıda ihtilaf konusu oluyor. Yaşanan bu sorunlar, yapılan yasal düzenlemenin eksikliğinden mi yoksa vergi idaresinin uygulamasından mı kaynaklanıyor? Yoksa, mükellefler mi kanuni düzenlemeden yararlanma şartlarını farklı yorumluyor, ne dersiniz?

Bu çalışmamızda, vergiye gönüllü uyumu yüksek mükelleflerin yararlandığı %5 vergi indirimi uygulamasındaki tartışmalı hususlara değinilecektir. Peki nedir bu tartışmalı hususlar, takip edebildiğim kadarıyla tartışmalı hususlar şöyledir:

• Vergi indirimine ilişkin yasal düzenlemede vergi idaresi uygulamaları ile mükelleflerin ve yargı kararlarının farklı yorumladığı hususlar,
• Gelirin yedi unsurundan sadece ticari, zirai veya mesleki faaliyeti nedeniyle mükellef olanların bu uygulamadan yararlanması, ancak ücret, kira, menkul sermaye iradı ve diğer kazanç ve irat gelirini beyan eden mükelleflerin bu indirimden yararlanamaması,
• Yeni işe başlayan ve 3 yıldan az mükellefiyeti olan mükelleflerin indirimden yararlanamaması,
• “Kanuni süresinde verilen bir beyannameye ilişkin olarak kanuni süresinden sonra düzeltme amacıyla veya pişmanlıkla verilen beyannameler bu şartın ihlali sayılmaz” konusunun idari yorumu ve mükelleflerin farklı yorumlaması,
• Şartların taşınmadığının sonradan anlaşılması durumunda indirilen verginin mükelleften geri alınması durumunda, izaha davet kapsamında kesilen vergi ziyaı cezasının vergi indiriminden yararlanmaya engel teşkil edip etmediği,
• İndirimin hesaplanacağı gelir/kurumlar vergisi beyannamesini, beyanname verme süresinin son gününden daha önceki tarihlerde veren mükelleflerin, tahakkuk eden vergilerini vadelerinde ödemeleri durumunda, vergi indiriminden yararlanma durumu,
• Süreksiz mükellefiyetlere ilişkin beyanların uyumlu mükellef indirimine olan etkisi,
• Tevkifattan kaynaklanan 2 no.lu katma değer vergisi beyannamesinin pişmanlıkla verilmesi durumunda indirimden yararlanma durumu,
• Kanuni süresinden sonra verilen ve vergi tahakkuk etmeyen beyannamelerin durumu,
• “Vergi beyannamelerindeki vergi türleri itibarıyla ikmalen, re'sen veya idarece yapılmış bir tarhiyat bulunmaması” konusunun idari yorumu,
• Vergi beyannamelerindeki vergi türleri itibariyle ikmalen veya re’sen bir tarhiyat  bulunmaması şartında tarhiyatın hangi yıla ilişkin olarak yapıldığı konusu,
• Belirtilen süre içerisinde kesinleşmiş olması koşuluyla vergi beyannamelerindeki vergi türleri itibarıyla ikmalen, re'sen veya idarece yapılmış bir tarhiyat bulunmaması şartı konusu,
• Pişmanlık hükümleri uyarınca verilen düzeltme beyannamesi üzerine tahakkuk eden vergilerin vadesinde ödenmemesi nedeniyle vergi ziyaı cezası kesildiği durumda, vergi indiriminden yararlanma durumu,
• Vergiye uyumlu mükelleflere sağlanan vergi indiriminin muhasebe kaydı,
• Hesaplanan vergi indirimi tutarının kurumlar vergisi beyannamesinde "Zarar Olsa Dahi İndirilecek İstisna ve İndirimler" olarak dikkate alınıp alınamayacağı,
• Kesinleşen tarhiyat üzerinden yapılacak hesaplamalarda verginin yanında vergi ziyaı cezası ve gecikme faizinin dikkate alınıp alınmayacağı,
• Tahakkuk eden vergi borçlarının süresinde ödenmemesi nedeniyle 6183 sayılı Kanun kapsamında tecil/taksitlendirme yapılarak taksitlerin vadelerinde ödenmiş olması, ancak vadesi gelmediğinden ödenmemiş taksitler bakımından vergi indiriminden yararlanma durumu,
• 7440 sayılı Kanunun 2 nci maddesi kapsamında yapılandırılmak suretiyle taksitlendirilen ve ödemeleri devam eden vergi borçları nedeniyle vergi indiriminden yararlanma durumu,
• Birleşilen şirketler nedeniyle vergiye uyumlu mükelleflere vergi indirimi uygulamasından yararlanıp yararlanamayacağı durumu,
• Sermaye şirketinin birleşmesinde devralınan şirketin şartları yerine getirmemiş olması durumunda devralan şirketin vergi indiriminden yararlanıp yararlanamayacağı durumu.

Yukarıda yer alan ihtilaf konusu hususların çokluğu bize, konuya ilişkin yasal düzenleme ve vergi idaresi uygulamaları, verilen özelgeler ile vergi hukukçuları ve vergi yargısının görüşlerinin bazı konularda farklılık taşıdığını göstermektedir.

2. Vergiye Uyumlu Mükelleflere Vergi İndirimine İlişkin Yasal Düzenleme

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun Mükerrer 121. Maddesinde düzenlenen “Vergiye uyumlu mükelleflere vergi indirimi” konusunda yasal düzenleme şöyledir.

Ticari, zirai veya mesleki faaliyeti nedeniyle gelir vergisi mükellefi olanlar ile kurumlar vergisi mükelleflerinden (finans ve bankacılık sektörlerinde faaliyet gösterenler, sigorta ve reasürans şirketleri ile emeklilik şirketleri ve emeklilik yatırım fonları hariç olmak üzere), bu maddenin ikinci fıkrasında belirtilen şartları taşıyanların yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannameleri üzerinden hesaplanan verginin %5'i, ödenmesi gereken gelir veya kurumlar vergisinden indirilir.

Şu kadar ki hesaplanan indirim tutarı, her hâl ve takdirde 1 milyon (329 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile 1/1/2025 tarihinden itibaren verilmesi gereken yıllık gelir ve kurumlar vergisi beyannamelerinde uygulanmak üzere 9.900.000 TL)Türk lirasından fazla olamaz.

İndirilecek tutarın ödenmesi gereken vergiden fazla olması durumunda kalan tutar, yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannamesinin verilmesi gereken tarihi izleyen bir tam yıl içinde mükellefin beyanı üzerine tahakkuk eden diğer vergilerinden mahsup edilebilir. Bu süre içinde mahsup edilemeyen tutarlar red ve iade edilmez.

Gelir vergisi mükelleflerinin yararlanacağı indirim tutarı, ticari, zirai veya mesleki faaliyet nedeniyle beyan edilen kazançların toplam gelir vergisi matrahı içerisindeki oranı dikkate alınmak suretiyle hesaplanan gelir vergisi esas alınarak tespit edilir. Söz konusu indirimden faydalanabilmek için;

1. İndirimin hesaplanacağı beyannamenin ait olduğu yıl ile bu yıldan önceki son iki yıla ait vergi beyannamelerinin kanuni süresinde verilmiş (Kanuni süresinde verilen bir beyannameye ilişkin olarak kanuni süresinden sonra düzeltme amacıyla veya pişmanlıkla verilen beyannameler bu şartın ihlali sayılmaz.) olması,

2. (1) numaralı bentte belirtilen süre içerisinde kesinleşmiş olması koşuluyla vergi beyannamelerindeki vergi türleri itibarıyla ikmalen, re'sen veya idarece yapılmış bir tarhiyat bulunmaması (Kesinleşen tarhiyatların, indirimin hesaplanacağı beyannamenin ait olduğu yıl için geçerli olan, birinci fıkradaki indirim tutar sınırının %1'ini aşmaması durumunda bu şart ihlal edilmiş sayılmaz.),

3. İndirimin hesaplanacağı beyannamenin verildiği tarih itibarıyla, (1) numaralı bent kapsamındaki vergi beyannameleri üzerine tahakkuk eden vergilerin ödenmiş olması (Ödemenin, ilgili mevzuatı gereği istenilen bilgi ve belgelerin tam ve eksiksiz olarak ibraz edilmiş olması koşuluyla, vergi kanunları gereği doğan iade alacaklarından mahsuben yapılmış olması ve indirimden yararlanıldıktan sonra söz konusu iade alacağı tutarının mahsuben ödemesi talep edilen vergi borcu tutarının altına düşmesi hâlinde, eksik ödenmiş duruma gelen vergilerin mahsuben ödenmek istenilen tutarın %10'unu aşmaması kaydıyla, eksik ödenmiş vergiler dolayısıyla veya vergi kanunları gereğince, tecil edilerek belirlenen şartların gerçekleşmesine bağlı olarak terkin edilecek vergilerin, şartların sağlanamaması hâlinde kanunlarında belirlenen tecil süresinin sonunu takip eden onbeşinci günün bitimine kadar ödenmesi şartıyla, bu şart ihlal edilmiş sayılmaz.), ayrıca, vergi aslı (vergi cezaları ile fer'i alacaklar dâhil) 1.000 Türk lirasının üzerinde vadesi geçmiş borcunun bulunmaması,

şarttır.

İndirimin hesaplanacağı beyannamenin ait olduğu yıl ile önceki dört takvim yılında 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 359 uncu maddesinde sayılan fiilleri işlediği tespit edilenler, bu madde hükümlerinden yararlanamazlar.

Bu madde kapsamında vergi indiriminden yararlanan mükelleflerin, öngörülen şartları taşımadığının sonradan tespiti hâlinde ilgili vergilendirme döneminde indirim uygulaması dolayısıyla ödenmeyen vergiler, vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın tarh edilir.

Bu maddede geçen vergi beyannameleri ibaresi, yıllık gelir vergisi ve kurumlar vergisi beyannameleri, geçici vergi beyannameleri, muhtasar, muhtasar ve prim hizmet beyannameleri ile Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı vergi dairelerine verilmesi gereken katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi beyannamelerini; vergi ibaresi, anılan Bakanlığa bağlı vergi dairelerine verilmesi gereken beyannameler üzerine tahakkuk eden vergileri ifade eder.

Birinci fıkrada yer alan tutar, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanır. Bu şekilde hesaplanan tutarın %5'ini aşmayan kesirler dikkate alınmaz. 

Cumhurbaşkanı, birinci fıkrada yer alan oranı ve tutarı iki katına kadar artırmaya, sıfıra kadar indirmeye, kanuni oran ve tutarına getirmeye; Hazine ve Maliye Bakanlığı, maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir.

3. Vergi İndirimine İlişkin İdari Düzenleme ve Diğer Dokümanlar

Konuya ilişkin ayrıntılı açıklama ve örnekler, Gelir İdaresi tarafından yayımlanan 301 ve 312 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğlerinde yer almaktadır. Mükelleflerin %5 vergi indirimi konusunda detaylı bilgi için Gelir İdaresinin internet sayfasında (gib.gov.tr/Rehber ve Broşürler) yer alan Vergiye Uyumlu Mükelleflere %5 Vergi İndirimi Broşürüne bakmasında fayda vardır. Ayrıca konu hakkında Gelir İdaresinin internet sayfasında yayınlanan infografik de konuyu çok güzel özetlemektedir (https://www.gib.gov.tr/yardim-kaynaklar/infografikler).

Bu arada unutmadan söyleyelim, mükellefler Dijital Vergi Dairesinde (https://dijital.gib.gov.tr) sorgulama yaparak, size nasıl yardımcı olabiliriz kısmına uyum yazılması durumunda ekrana gelen “Vergiye Uyumda Vergi İndirim Bilgisi Sorgulama” kısmına tıklayarak gelen hizmet modülünden, sorgulama kısmına ilgili dönemi yazarak durumlarını sorgulayabilmektedirler.

4. Vergi İndiriminden Yararlanan Mükellef Sayısındaki Artış Süreci

Gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri için %5 vergi indiriminden yararlanmak için gerekli şartları sağlama konusunda hem mükelleflerde hem de meslek mensuplarında öylesine bir hassasiyet söz konusu ki bu indirimden yararlanan mükellef sayısı her geçen yıl artmakta ve gönüllü uyumu yüksek mükellef grubunun kapsamı genişlemektedir. Vergi İdaresi 2018 yılından bu yana konu hakkında iki defa yasal düzenleme yapmış ve vergi indiriminden yararlanma şartlarını ciddi manada kolaylaştırmıştır.

Şubat/2025 tarihinde yayımlanan 2024 Yılı GİB Faaliyet Raporunda yer alan verilere göre, 2019-2023 döneminde vergi indirimden yararlanan gelir vergisi mükellef sayısı sürekli olarak artış göstermiş ve en son 2023 yılına ilişkin olarak Mart/2024 tarihinde verilen gelir vergisi beyannamelerinde indirimden yararlanan mükellef sayısı 51.160 olmuş, yıllık beyannamede hesaplanan indirim tutarı ise 732.653.348 TL olmuştur. (www.gib.gov.tr, GİB 2024 Faaliyet Raporu, Yayın No: 560, Şubat 2025)